خشنودی، خوش‌وقتی [فلسفه‌بافی]

 

 

وجودِ خوشی دو گونه است: خشنودی، خوش‌وقتی. چه تفاوتی دارند؟

در جهانِ انسانی، آن‌چه از خوشی به‌دست‌آمدنی است، خوش‌وقتی است. لذاتِ گذرا و همچنین وجودِ دیگری به نامِ بد‌وقتی نشان از خوش‌وقتی‌اند. خوش‌وقتی عاملی بیرونی دارد؛ هنر، خوردن، سکس، عدالت: همه اتفاقاتی‌اند که بدونِ وجودِ بیرون برای انسان نمی‌افتند .و وقتی این عاملِ بیرونی از بین برود، خوش‌وقتی محو می‌شود و جایش را بدوقتی پر می‌کند. پس انسام مدام در نوسانِ بدوقتی-خوش‌وقتی است و همواره درپیِ پناهگاهی می‌گردد که آن‌جا برایش خوش‌وقتی داشته باشد. جایی می‌رود که خوش‌وقتی داشته باشد، غذایی می‌خورد، رابطه‌ای برقرار می‌کند، آرمانی اجتماعی-ایدئولوژیک انتخاب می‌کند که خوش‌وقتی داشته باشد. خوش‌وقتی و بدوقتی در این نگاه، اشیایی اُبژکتیو هستند که می‌توان تصاحب‌شان کرد، خرید، دزدید. نکتۀ دیگر این که در این جهانِ انسانی که همه‌چیزی ازدست‌رونده است، حالِ خوش و حالِ بد هم پایدار نیستند و انسان منفعل است؛ یعنی مفعولِ این حالات است: لحظه‌ای خوشی به او دخول می‌کند، دمی بدی او را می‌گاید.

در جهانِ غیرانسانی، چون وقت وجود ندارد، پس خوش و بد نمی‌توانند به وقت وارد بشوند؛ در این جهان خوش و بد وجود ندارد. این جهان، هستیِ فعال است و حضورِ فعال است. در این نگاه، جهان و وجودِ غیرِانسانی هر دو فاعل‌اند. چیزی از هم نمی‌گیرند، پس نمی‌دهند هم. جهانِ معامله نیست، جهانِ مبادله نیست. جهانِ تقاطع و برخوردِ هستی‌ها و جابه‌جایی است. بینِ دو سنگ چیزی جابه‌جا نمی‌شود؛ بلکه خودِ سنگ‌ها هستند که جابه‌جا می‌شوند. جهان و وجودِ غیرِانسانی در این نگاه، هم‌جنس‌ هستند و در عملِ جنسی‌شان، هردو فاعل، بدونِ مفعول. این وجودِ غیرِانسانی، چنان که خودِ جهان هست، جا و وقت ندارد؛ خودش جا و وقت است. دربرابر، جهانِ انسانی، چون جا و وقت را دارد، از دست‌شان می‌دهد؛ مصداقِ بارزش مرگ است.

پس خوشی و بدی در دو جهانِ انسانی و غیرِانسانی، حضورهای متفاوت‌ دارند: در جهانِ انسانی، ابژه‌هایی برای داشتن‌اند؛ اما در جهانِ غیرِانسانی، حضور و وجودند، از دست نمی‌روند، به دست نمی‌آیند هم.

 

11 مرداد 1394

 

کاربردِ زبان در نفهمیدن [فلسفه‌بافی-ادبیات]

 

سؤالی که همیشه مطرح می‌شود دربارۀ متونِ نثرِ کهن در سبکِ مصنوع و متکلف (کتاب‌هایی نظیرِ تاریخ‌ جهان‌گشای جوینی، نفثه المصدور، تاریخ وصاف،...) این است که چرا؟ فلسفۀ شکل‌گیریِ چنین نثری واقعاً چیست؟ در تحلیل‌ها علاوه بر مسائلِ سیاسی-اجتماعیِ زمان، به این نکته نیز باید توجه شود (حتماً دیگرانی پیش از من توجه کرده‌اند) که مقصودِ این نویسندگان، غرابت هم بوده‌ است؛ یعنی خواننده به‌راحتی درنیابد. یعنی هر خواننده‌ای به سراغِ متن نیاید، و اگر آمد، از راه برگردد.

امروزه نیز برخی شاعران و نویسندگان هستند که این شیوه را درپیش گرفته‌اند و شاید سرکردۀ این گروه، یدالله رؤیایی، از نظریه‌پردازانِ شعرِ حجم باشد. گروهِ دیرآشنا. گروهی که تلاش می‌کند تا نفهمیده باقی بماند. دیدار می‌نماید و پرهیز می‌کند.

آیا این کاربردِ زبان در نفهمیدن و دیرآشنایی، در زندگیِ اجتماعی-انسانی نیز اتفاق می‌افتد؟ منظورم این است که گوینده زبان را به‌گونه‌ای به کار بگیرد که با آن‌که کلمات روشن ،و جملات طبیعی و سالم‌اند، شنونده منظورِ اصلی را درنیابد. شاید این گوینده شنونده‌ای درخور می‌طلبد و تا نیابد، آرام نگیرد. چنین گوینده‌ای چه می‌گوید؟ از خودش. خودش را بیان می‌کند. و گوشی مستعد می‌طلبد تا درک کند. درک شود. گفتنِ عادی، گفتنِ ملتِ مبتذل، معطوف به چیزی جز خودِ گفتن است. جز کردنِ کار است. هدف به‌دست‌آوردن است. اما این گویندۀ خاص، جز عملِ گفتن را انجام نمی‌دهد. حتی ممکن است هیچ نگوید یا جملاتش بی‌معنا باشند؛ برایش معنای به‌عادت‌آغشته‌ای که به شیوه‌های معمول به‌ دست‌ می‌آید، هیچ نمی‌ارزد. بی‌معناترین جملات و کلمات در ذهنِ او حضور دارند. صدای سگ، صدای سنگ، صدای علف. برای ذهنِ مبتذلِ ملت، حتی سخن هم به‌سختی به معنا می‌رسد. در نگاهِ خاص، صدا حضور دارد. صدا را می‌بیند. لمس می‌کند. چون خواستی جز به‌دست‌آوردن دارد: شناخت. و نتیجتاً چیزی را از دست نمی‌دهد؛ چون از اساس صاحبِ چیزی نبوده است. خاص، صاحبِ شناخت نیست. صاحبِ عشق نیست. صاحبِ ایمان نیست. صاحبِ وجود نیست. پس هیچ‌چیزی را از دست نمی‌دهد. نه می‌میرد، نه شکست می‌خورد، نه دچارِ عذاب می‌شود. اما چگونه در این بودن باشم؟

هستم.

 

7 مرداد 1394

 

همم [یادداشت شخصی]

سیگار خاموش را

تا ابد می‌کشم

 

یعنی قصدی به کشیدنِ جهان ندارم-بر دوش. یعنی قصدی به کشتنِ جهان هم ندارم دیگر. یعنی تو، جهان را به هم ریختی وقتی که رفتی و ایستادی تا از میانِ درخت و دیوار به جهان‌به‌ریختگیِ من نگاه کنی. یعنی رفتی که نرفتی. دیگری شدی تا همیشه. بمانی. نروی.

سفید بودی. با آن که سیاه بود. شاید نور بود. نورِ از زمین. شاید نور بود. نورِ از تو. شاید نور بودی. نوری از زمین که مرا آن‌گونه روشن کردی. روشن شدی. نه برای من. نه با من. در من. نوری در من شده‌ای.

همیشه به فکرِ پنجره‌ها بوده‌ام. پنجره‌هایی که دستِ همه است. دست‌هایی که به روی دستِ دیگری-دیگران گشوده می‌شوند. پنجره‌هایی که شکسته می‌شوند. خرد می‌شوند. اما نابود نمی‌شوند. هیچ‌چیز در این جهان نابود نمی‌شود. هر پنجره که باز شد، دیگر بسته نمی‌شود. دستم هنوز باز است. دست و دل باز همیشه دست و دل باز است. اما من دل باز نیستم. بازیِ دل؟ دل مگر بازی دارد جز مرگ؟ و مرگِ دل همیشه هست. برای من که روزی همین‌جا نوشتم می‌ترسم از این دو دلی که درونم است؛ یکی از سنگ، دیگری از تنگ...

رازِ جهان چیست؟ نمی‌دانم. شاید چون جهان رازی ندارد در خود. یا شاید چون از جنسِ جهانم و آن که دهانش بوی سیر می‌دهد، بوی سیرِ دهانِ دیگری را تشخیص نمی‌دهد. شاید همین رازِ جهان است. چه می‌گویم؟ نمی‌دانم...

راهِ درست. نمی‌دانم. به خود می‌گویم درست‌غلطی وجود ندارد. هر چه هست، فقط هست. صفات را ذهن می‌دهد تا زنده بماند. می‌گویم باید ذهن و زبان را کشت. اما می‌دانم که ممکن نیست.

خدا. خدای من. کیستی تو کجایی چیستی؟ منم. نه. من دیگری را راه می‌دهم به این‌جای تنهایی‌ام. شاید من هم از تنهایی مثلِ همه دیگریان می‌ترسم. شاید این همه خودزنی و خودشکنی و خودفراموشی‌هایم از انکارِ این ترس باشد. همان‌طور که کسی که بیشتر از همه از مرگ می‌ترسد، بیش از همه انکارش می‌کند. نمی‌دانم.

به من گفتی. باش. فقط باش. نه بیرون. نه درون. اما راهم دادی تا عمق. و نوری که روشن شد آن شب، عمقِ من را نشانه گرفت. دیدی؟ ندیدی؟ تهِ اعماقِ اقیانوس‌ها که ماهی‌ها... ماهی‌ها در من. ماهی‌ها در دهانم زنده‌اند. دهان اگر باز کنم (می‌ترسم) ماهی‌ها بیرون بیفتند و بمیرند. می‌ترسم از مرگِ شاه‌ماهیِ درونم. می‌ترسم از مرگِ خودم. به بوی تو.

به سوی تو...

 

بازِ بسته [یادداشتِ شخصی]

 

پنجره‌ای که به من بستی. و می‌دانم خواستِ بازشدنش، بسته‌ماندن است.

و این که بسته مانده‌ام. وابسته مانده‌ام. وا بسته. بازِ بسته. و این پنچره که بازِ بسته است بر من. باز بسته‌ای برِ من.

نه. کلاغی که تنش از تکرارِ نه سیاه است. شب هم. موی تو هم. لبت هم.

 

 

 

16 تیر 1394

 

پ.ن: عکس از فیلم Eyes wide shut استنلی کوبریک

لانه، تولیدِ مثل؛ پناهگاه، بقا [یادداشتِ شخصی- فلسفه بافی]

جانور برای چه لانه می‌سازد؟ چرا به جایی پناه می‌برد؟ اول بدانم که لانه و پناهگاه دو چیزِ جدا هستند.

-

پیش از هرچیز، آن‌چه هدفِ جانور است، حفظِ جان و بقا است؛ پناهگاه به‌قصدِ بقا است. پس که جانور دانست باقی است، به تولیدِمثل می‌افتد؛ لانه، رو به تولیدِ مثل دارد و لزوماً قاصدِ بقا نیست.

-

لانه و پناهگاه. استعاره‌های جانور برای بیانِ هستن.

-

جانور تا در بقا قرار نگرفته، تنها است و جایی برای دیگری ندارد. همین که در بقا قرار گرفت، دیگری پیش می‌آید.

-

میمون‌سانان. لانه نمی‌سازند. نیازی ندارند. پناه می‌گیرند فقط. آن‌ هم بر بالای درختانِ بلند.

میمون‌سان باشم.

-

بقا چیست؟ برای من چیزی جز بقا نیست. و چون در جهان بقا نیست، من به شکست بیشتر می‌خورم. داروین گه می‌خورد می‌گوید بقای اصلح. من اصلحم بر جهان؛ که باقی می‌ماند؟

-

«جانور دانست باقی است» حرفِ مفت است اگر این دانستن یقین باشد. جهان لانۀ بقا نیست .و جانور در این بی‌بقا قرار نمی‌دارد.

-

می‌دانم که نه قرار برای من خواهد بود در بقا، نه بقا. پس چه کنم؟ پیِ دیگری بگیرم؟ سرِ خود بگیرم؟ من پذیرفته‌ام این جهان را؟ یا در جنگم با؟ دلهره دارم فقط.

 

6 تیر 1394

 

گفتن به امید نابودی [یادداشتِ شخصی-فلسفه‌بافی]

نابودی. نابودیِ هر‌چه می‌گویم. نابودیِ خودم. از خودم می‌گویم تا نابود بشود دیگر هیچ نماند جز تکه‌پاره‌های واژه‌گری‌ها این‌جا آن‌جا این‌رنگ آن‌رنگ... خودم را به‌ نام صدا می‌زنم با صدای تو تا نابود شود. چه بماند؟ شاید فقط صدای تو. شاید فقط تو. دیگر دیر است برای مهم نیست حتی. دیگر آن‌قدر دیر است که هیچ‌چیز در امان نیست...

 

نابودی. از همه‌چیز گفتن. همه‌چیز را گفتن. همه‌چیز را کوفتن به واژه و روفتن به کلام. همه‌چیز را صدازدن به نام. همه‌چیز را نابودکردن. نیستن.

 

نابودی. کشتن. سلاح؟ واژه. قاتل؟ خودم. مقتول؟ هر گفتنی هر باشنده هر هستنده که به واژه درآید. به گفت. سلاحِ خطری است واژه و گفت .و من. آدم. در تمامِ عمر، به کشتنِ هرچه هستنده برخاسته‌ام. از عشق و دوست. از پنجره. از نفرت. از سکوت و ساکن و متروک. از شاد و چراغ و عزا. از هرچه هستنده. می‌گویم. به امیدِ زنده‌ماندن. به قیمتِ نابودکردنِ هرچه جز من. و نهایتاً از خودم می‌گویم تا... در تناقضم. می‌دانم. از سویی در تخریبِ خود دم می‌زنم از تخریبِ خود. از سویی به تخریبِ جهان برخاسته‌ام به‌نفعِ خود...

 

نابودی. از هرچه گفته‌ام، به باد است ، همه‌چیزم به باد است .و چیزی جز باد ندارم به مشت. و حالا ترسم از یک چیز است فقط: مشت باز کنم، همین باد هم از دستم برود...

 

19 خرداد 1394

 

برای رفتن [تمرینِ نوشتن-شخصی]

با صدای بلند با هیچ که دور است از من او هم

هلاک. از تشنگی. می‌روم. راهی ندارم. آبی ندارم. تاریک نیست. آب نیست. سراب نیست. کوه است. دره است. شکفت است. چشمه نیست. صدای آب نیست. درخت نیست. علف نیست. هلاک. از تشنگی. می‌روم.

تنها. بی‌همه. بی‌هر. بی‌کس. دستِ راستم از هفت‌جا زخم شده. خون پاشیده پخشیده خشکیده. سرم گیج. سنگین. پاکتِ سیگارم خالی. سرد نیست. تاریک نیست. گم نشده‌ام. فقط هلاک. از تشنگی. می‌روم.

پسر خاله گوشی داری؟ از پشتِ تخته‌سنگ. این صدا. کیست؟ گوشی ندارم. نه. یعنی دارم؛ شارژ ندارد. دیدمش. پیراهن و شلوارِ روشن و موهای پریشان. گوشی داری پسر خاله یه زنگی بزنم پایین؟ «شرمنده. دارم، ولی شارژ نداره.» دیگر هیچ نمی‌گوید. می‌رود؟ نمی‌رود؟ می‌روم. به رفتنم نگاه می‌کند؟ نمی‌دانم. هلاکم. از تشنگی. می‌روم. چرا نخواستم آبی به‌ من بدهد؟ مگر بطری دستش نبود؟ بود؟ نمی‌دانم... رفته‌ام دیگر دیر شده. می‌روم.

این‌جا چه می‌خوای؟ این صدای کیست؟ صدای مردی که نمی‌بینمش. پشتِ کدام تخته‌سنگ نشسته ایستاده خوابیده است؟ مرا از کجا دیده می‌بیند؟ نمی‌دانم. به راهِ ناپیدا ادامه می‌دهم. مردِ ناپیدا صدا نمی‌کند دیگر. اگر نامم را می‌دانست آیا صدایم می‌زد؟ بگذار خودم را صدا بزنم ببینم چه می‌شود: «محمد!» صدا می‌رود. می‌رود. می‌آید. می‌پیچد. تکرار می‌شود. به سکوت. خودم هم جواب نمی‌دهم...

 

پ.ن1: متن ناتمام است. چون شروع هم نشده است. تمرین است. بداهه است. مبارزه است؛ با مرگ.

پ.ن2: خسته ام. می نویسم. اما. با هیچ. اما. برای هیچ؛ که او هم دیگر نیست. اما مهم نیست.

16 خرداد 1394 

قرار بی قرار [یادداشتِ شخصی]

نشستم. یکه. دیوار کثیف بود. کثافتش رفت لای موهام. تکاندمش. فلاسکِ آبی را درآوردم گذاشتم کنارِ دستم. پاکتِ تا ته‌کشیدۀ بهمن هم. فندک هم. قهوۀ رقیق را ریختم توی سرِ فلاسک. سر/ کشیدم. کتاب را باز کردم. بستم. باز کردم. بستم. باز کردم. بستم. بستم. گذاشتم توی کیفم. دوباره قهوه ریختم. نخِ آخر هم. ته کشید قهوه و نخ. پا شدم. صدای قدم‌ها روی سنگ. جنبشِ سنگ. خش‌خشِ سنگ روی سنگ. جنبشِ سنگینِ من. نگاهش بود و خودش نبود. تنها بودم و تنها رفته‌بود. بیرون زدم. غلیظ. جریانِ غلیظِ من در سرازیری. رفتم و رفتم و رفتم تا ریختم به دستشوییِ عمومی. فرو شدم. در شدم. در که شدم، دری بودم که باز جوش خورده بود. صدای زیباییِ جاودانِ درختان را می‌شنیدم.

 

 

8 خرداد 1394

 

پ.ن: زیباییِ جاودانِ درختان، آهنگی از آلبومِ صداهای درد کارِ گروهِ شیلیاییِ یوآرال است. 

 

درتویی [یادداشتِ شخصی]

با ز.ر که نمی‌خواند هیچ‌ مرا

یعنی نمی‌فهمی چه بد و بدتری که منم؟

چه می‌شود؟ چه دارد می‌شود؟ چه می‌تواند بشود جز ته‌کشیدنِ آبِ درونِ بطری زیرِ آفتاب؟ جز ابرنشدنِ این قطراتِ رفته. جز نباریدن و جاری‌نشدن. جز نیستن.

بودنم آزارِ توست. نمی‌توانم یک‌عمر با آزارِ تو بمانم که دوستت دارم که می‌خواهمت که تویی تنها خواستِ من وقتی همه نخواستنم. که تویی استثنای تنِ من. که تویی تن و وطن من. که تویی من. که تنها تویی. تو.

چه می‌خواهی؟ خوش‌بختی. اما تو بی‌من تنها خوش‌بختی. تو بی‌من. تو تنها.

من؟ سطلِ آشغالم. آشغالم. نریز. عمرت را نریز به پای منِ بی‌سروپا. می‌خواهم که نخواهم بدشدنت. بخواه که نخواهی بد را. می‌شناسم خودم را و تو را. که خورشیدمی. که انکارتم. که آزارتم.

تو بی‌من. تو. مرا بردار. دارم بزن. دارم بی‌تو... دارم بی‌تو من... دارم بی‌تو من من می‌شوم. بتی که خود ساخته‌ام نه تویی. خودمم. تو بت‌خانه‌ای. هم کعبه و هم خانه و بت‌خانه تویی تو.

بدتر منم. تاوان تویی. تاوانِ من‌بودنم. نبودنِ تو. فدا می‌کنم. سر می‌برم. این سرِ بریده‌ام بیا. برو. بگذار در این تش...

اگر بمانم و بمانی. اگر بمانم و بد بمانم. اگر بد بمانم و بد ببینی. اگر نشدم. نمی‌بخشم. خودم را. تو را. نمی‌بخشم که پی خوش‌بختی در بدتری گشتن. نمی‌بخشم که بی‌کلید. نمی‌بخشم که بی‌چراغ.

باشم. قرصم کن. قرصم کن که می‌کُشیم. قرصم کن که خفه‌ام می‌کنی. که بدتر را می‌کشی با دست‌های خودت. که بدتر را با خودت می‌کشی. قولم بده قرصم کن. نمی‌خواهم در آغوشت بگیرم. که می‌خواهم در آغوشت بمیرم.

من باتو. نه. من در تو. درتوییِ من هوا است. نفس می‌کشم.

 

8 خرداد 1394

 

غلطی دنیا [یادداشتِ شخصی]

می‌خواهی امتحانم کنی؟ می‌خواهی ناز کنی؟ می‌خواهی آزارم بدهی؟ هر از سه حالت اگر هست، غلطی. دنیا.

هر‌چه به نهایت برسد، ناگهان بی‌اهمیت می‌شود. اندوه، شادی، عشق، نفرت، خوب، بد، زشت، زیبا. هر کدام به نهایت برسد در من بی‌اهمیت می‌شود. و چه سخت است وقتی تمامِ حالاتِ انسانی را جز مرگ تا نهایت رفته‌ام و کنار انداخته‌ام. چرا آدمی چنین محدود است؟ چه عجول که بوده‌ام...

در خوب، بهترین لحظاتِ عرفانی و اخلاقی را گذراندم و تهی‌اش کردم. در بد، بدترین شدم و تمام شد. در زشت، کثیف‌ترین را درک کردم و دیگر مهم نیست. در زیبا، زیباترین لحظه را هم تجربه کردم. در عشق، سرم به سقف که خورد، افتاد پیشِ پام. در نفرت، به‌ مرزِ فروپاشیِ عصبی که رسیدم فروپاشید. در شادی از پوستِ خودم در آمدم و پوستم شادی بود. در اندوه، آن‌چنان گریستم که دیگر اشکی برایم نماند. مرگ. تنها مرگ مانده است. تا کی و کجا...

اگر در نزدیکیِ بیش‌ازحد با انسانی زندگی کنیم، همان احساسِ خوبی به ما دست می‌دهد که ظرفی مسکوب را با دست لمس کنیم و روزی فرارسد که جز ورقه‌ای کثیف در دستانِ ما باقی نماند. روحِ انسانی نیز با لمسِ دائمی سرانجام از بین می‌رود یا دست‌کم چنین می‌نماید و دیگر آن زیبایی و نقش و نگارهای ابتدایی را در آن نمی‌بینیم... (نیچه، آدمی با دیگران، ترجمۀ علی عبدالهی، ثالث، چاپ اول، 1388، صفحۀ 91)

 

5 خرداد 1394

 

اسیر اسیر اسیر [یادداشتِ شخصی]

حسِ گم‌شدن. حسِ غالب.

چرا گم شده‌ام؟ کجا؟

هیچ برایم مهم نیست. هیچ آرمانی ندارم. هیچ که هیچ...

دارم خودم را خفه می‌کنم. از تنش‌ها و فشارها که به اعصاب و تنم وارد می‌کنم وجودم درد می‌کند. چرا این‌قدر بیهوده‌ام؟

یک کلام. بلد نیستم زندگی کنم. نمی‌دانم به کدام سو و به کدام هدف. ملت را که می‌بینم ناباورانه با خودم می‌گویم ملت به چه چیزهایی که اهمیت می‌دهد. تعجب. حیرت. ناتوانی از فهم و تحلیل.

سلامت. آرامش. خوشبختی. مفاهیمی دور از من. من از این‌ها دور. چه دور...

آدم هست خوب. آدم هست بد. من اصلاً آدم نیستم.

منتظر نیستم. می‌دانم. معجزه‌ای در کار نیست. هیچ از بیرون بر من خوشی نمی‌افزاید مگر این‌که بخواهم. مگر هشیار باشم. مگر حس‌هایم رو به جهان باز باشند. اه که در ذهنم اسیرم. در ذهنم اسیرم. نبسته‌ام به کس دل نه بسته کس به من دل چو تخته‌پاره بر موج... اسیر اسیر اسیرم.

به دنبالِ چیزی باشم. پرسیدم گفت خوشبختی. به‌دنبالِ درکِ خود. فقط. باید. خودم را بتوانم درک کنم. امروز از درکِ خود هم عاجزم. نمی‌توانم بفهمم چرا چه کاری را کجا با کی می‌کنم. گیاهی‌ام کنجِ ویرانه‌ای در دشتِ دور که باد می‌زندش. بادِ لعنتی.

اما چه. چه چیزی. چه کسی. چه کاری. چه جایی... جهانم درد می‌کند. نمی‌توانم جهانم را ببینم. جهانم نما ندارد. نمود ندارد. بسته است. اسیر. اسیر. اسیر. و هیچ دستی، هیچ کلامی، هیچ پنجره‌ای نمی‌تواند نجاتم بدهد. جز کلامی از پنجرۀ دستِ خودم.

 

2 خرداد 1394

 

ما به تو مشغول و تو با عَمرو و زید [یادداشتِ شخصی]

 

چرا این‌قدر توانِ فراموش‌کاریِ من زیاد است؟ چرا می‌توانم بی‌اعتنا بگذرم؟ چرا می‌توانم نباشم؟ نبودن. نیستن. آیا همه‌کس هم این‌طور است؟ گمان نمی‌کنم. همه‌کس به‌دنبالِ بودن است. این‌جا باشم. آن‌جا باشم. کنارِ او باشم. کنارِ او نباشم. به‌جای او باشم. حسرتِ جای خالی. ترس از بی‌کسی. همیشه با کسی. ترس از تنهایی. ترس از مرگ. اما من می‌توانم در همه‌چیز باشم و اما در بندِ همه‌چیز نباشم.

 

آن‌­دیگری        ولی من آخرین باری که ازدواج کردم نکردم.

دیگری           ینی تا حالا ازدواج نکردی؟

آن­‌دیگری        نه. تو چی؟

دیگری           ها؟

آن­‌دیگری        آره...

دیگری           آره...

سکوت.

(از قیف‌ها، شلنگ، آدم‌ها؛ نمایشنامه)

 

و گفت:

همه آفریدۀ او چون کشتی است و ملاح منم

و بردنِ آن کشتی مرا مشغول نکند از آن‌چه من در آنم.

(تذکرۀ اولیا، عطار، ذکرِ شیخ ابوالحسن خَرَقانی)

 

می‌توانم لباسِ پوشیده‌ام را نپوشم؟ شاید؛ اما می‌توانم نادیده بگیرم. همه‌چیزی را. می‌توانم لباس‌پوشیده باشم و خودم را لخت ببینم. می‌توانم بله نادیده بگیرم. اما آیا همه‌چیزی توانِ نادیده‌گرفته‌شدن دارد؟ نه. می‌دانم که هیچ‌چیزی این توان را ندارد. حتی خودم. اسفانه.

 

1 خرداد 1394

 

چرا [یادداشتِ شخصی]

چرا؟ می‌گویم نمی‌دانم. اما می‌دانم نمی‌داند می‌دانم. می‌دانم که باورش نمی‌شود اگر بگویم می‌دانم. بسته‌ام خودم را. می‌افتم روی رخت‌خواب و بازو و پاهایم را می‌بندم با طناب آن‌قدر که جایش سیاه می‌کند.

چرا؟ نپرس. به‌گمانم می‌دانی. به‌گمانم رفتارم، دستم، پاهایم، چشمم حرف می‌زنند. به‌گمانم می‌خوانی حرفِ چشم و دست و پا. به‌گمانم می‌دانی و می‌دانی که به کجا باید نگاه کنی تا بدانی. چرا؟ نپرس. سکوت دارد داد می‌زند. سکوت دارد خفه‌ام می‌کند. سکوتِ من خفه‌ات می‌کند؟ چون نمی‌توانی‌ بشنوی‌اش. نمی‌شنوی. حرف را نمی‌شنوی. وقتی به سکوت گوش می‌کنی، فقط به سکوت گوش می‌کنی، نمی‌شنوی چه دارم نمی‌گویم. نمی‌شنوی.

چرا؟ تب‌خال زده گوشۀ لبم. دارد درشت و چرکی می‌شود. دارد زخم می‌شود. دارد پر می‌شود از خون. زخمش می‌کنم تا خون بیاید. سر باز کند. سر باز کند زخمی که سه روز آن‌قدر فشرده شد که بازشدنش سال‌ها طول می‌کشد. سه روز که نه‌هزار و ششصد و بیست‌وچهار ساعت را چلاند و چکاند توی دهانم؛ قطره‌ای که در دهانم نمی‌گنجید. زخم دارد سر باز می‌کند و درد می‌کشم از زخمی که دارد باز می‌شود، بزرگ می‌شود و تمامِ تنم را می‌گیرد. دیگر من زخمی‌ام. زخمی بزرگ بر تنِ جهان. مرهم چیست؟ ناخنِ سه‌تارم شکسته و سازم در پوستِ خود گنجیده کنجِ اتاق کز. هاردترین راک را مرهمِ زخمِ گوشم کرده‌ام. ریتم افتاده. مصنوعی است. خون بند نمی‌آید...

 

1 خرداد 1394

 

یک نوشتۀ رمزدار برای رمزهای بی مرز [یادداشتِ شخصی]

از هرچه حرف می‌زنم. از هرچه. اندوه پر واز می‌کند بر سر. بالش را رنگ کرده. می‌دانم.

 

نخواستن. چرا؟ چرا نمی‌خواهم؟ پنجره را یادت هست؟ همان که هیچ‌گاه/ نشانت داده‌ام. یادت هست چقدر کوفته بودمش به هم؟ یادت هست که پلک‌هایم روی هم بند نبود؟ یادت هست بند نبود وقتی می‌خواستی ترک نکنم؟ اما ترک‌کردن نخواستن بود. اما ترک‌کردن هم خواستن بود. گفت آن‌که هیچ نخواهم. گفت آن‌ هم خواستی.

 

چرا در انکارِ خود دم می‌زنم؟ چه.

 

نخواستن. تنهایی. تنهایی؟ همه هم. همهمۀ آدم‌های تنها. هم‌همه. شنیدی؟ جهان در هم شکل گرفته. هم راه. هم چاه. هم آه. هم سایه. هم بر. هم سر. هم همه.

 

ترک‌کردن و تنها شدن. مرزی ندارد. صدای گیتار است؟ شنیدی؟ پرنده‌ها پرواز نمی‌کنند. شب است. اما اندوه. بالارفتن. کوه. صدای گیتار. صدای گیرات. صدای گیرات بالا می‌رود. بالاتر می‌رود. بالا. بلا. اندوه پر واز می‌کند بر سر. بلاش را رنگ کرده. می‌دانم.

 

نخواستن؟ چه. نمی‌خواهم. پنجره را یادت نیست. خرد شد. پلک‌هایم را باز می‌گذارم باد بیاید. بند نیست. ترک نیست. تا بند نیست ترک نیست. ترک نمی‌کنم. همیشه خواسته‌ام. همیشه خواسته‌ام نخواستن است. تو نخواستنی؟ نخواستن نبوده هیچ‌گاه. هیچ نخواستنی نبوده. چیست که نخواستنی است؟ گم‌کرده ام. گم‌شده ام. کجاست نخواستنی؟ چیست نخواستنی؟ هرچه. هرچه؟ گم...

 

چرا؟ دم می‌رود. دم می‌آید. از پنجرۀ باز. می‌رود. می‌آید. اندوه. آن‌کوه. آن صدا صدا صدا... می‌رود. می‌آید. صدای اندوه. لب‌هایت پر واز می‌کند بر سر. صدایش را رنگ کرده. می‌دانم.

 

چه می‌گویم؟ چه می‌خواهم بگویم؟ که نگویم. آن هم خواستم. آن هم خواستی. خواستن. نخواستن. همدیگر را رنگ کرده اند. می‌دانم. مرا هم.

 

31 اردیبهشت 1394

 

دل بنهند برکنی [یادداشتِ شخصی]

خدا چیست؟ چه می‌خواهد از/ جانِ آدم. خدا چیـنیست؟ کجا نیست؟ کدام لحظه نیست؟

 

پرنده‌ها ساکت نمی‌مانند. پرنده‌ها هم خسته می‌شوند؟ افسرده می‌شوند؟ گنجشکی را یادم هست که خودش را از بالای بلندترینِ شهر پرت کرد پیشِ پایم وقتی داشتم راهم را می‌رفتم. پرنده‌ها چیـنیستند؟ چرا من این‌قدر گنجشکم؟ بال‌هایم چیـنیست؟ کجا نیست؟

 

آدم است. کوچک است. تنها است. یکی است. راه می‌رود. نمی‌نشیند. همه‌اش در رفتن است. گوشی‌اش زنگ می‌زند جواب نمی‌دهد. خسته است. بی‌حوصله است. پنجره‌ها را می‌بندد. درها را باز می‌گذارد. باز می‌گذارد می‌رود. باز همه‌چیز را می‌گذارد می‌رود. کجا می‌رود؟ دارد سقوط می‌کند.

 

سقط می‌کند. مادر است. دارد سقط می‌کند. در را می‌کوبد به هم. درد می‌کوبدش. به هم‌ می‌خورد حالش. بالا نمی‌آورد. قورت می‌دهد. نزدیک است سقط کند. باید بیندازد همه را دور. سقط شدم حتی من.

 

مادرم نیستم. من خودمم که سقط می‌شوم در رحمی که در را و باز همه‌چیز را گذاشته و رفته ام. گوشی ام جواب نمی‌دهد. خسته است. بی‌حوصله است. دارد پنجره‌ها را می‌کوبد به هم تا سقط کند. جعبه‌ای دارد از بلندترین می‌افتد پایین.

 

راه نمی‌رود. کجا نمی‌رود؟ دارد سقوط می‌کند. دارد گنجشکی را که روی زمین نیست و از بلندترین سقوط نکرده نگاه می‌کند. کوچک است. تنها است. راه می‌رود خون از تنش. باز جوابِ مادر را نمی‌دهد. دارد می‌رود همۀ گوشی‌اش را بیندازد دور.

 

دیگر نزدیک نیست که سقط کند. دیگر سقوطش تمام نشده. هنوز نیفتاده ام پیشِ پای خدا که دارد راهم را باز می‌گذارد. نگاه می‌کندم به بالا. جعبه‌ای خالی داردم از بلندترین هتل سقوط می‌کندم. ساکت نمی‌مانم.

 

28 اردیبهشت 1394

 

پ.ن:

به دنبالِ نوعی نوشتنم. نوعی نثر. نثرِ ناب. ایده‌ای که نمی‌دانم چطور و کجا باید بیابم یا یافتش کنم. می‌جویم. چه می‌گذرد/ در جویم...

 

هر چه می گویم از مرگ است [یادداشتِ شخصی]

مرگ. هنوز و تا همیشه بزرگترین مفهومِ ذهنِ من است. مرگ. بزرگترین شر. شرِ غالب. با او که حرف می زنم این روزها، از مرگ حرف نمی زنم اما هر حرفی که می زنم، از مرگ است.

 

نخواستن. نخواستن برای نخواستن. نخواستن حتی وقتی که نیاز دارم. حتی وقتی تنم برای زنده ماندن نیاز دارد. نخواستن. چرا؟ گریز از دنیا. ستیز با دنیا. شکنجۀ تن. کاهیدنِ تن. چرا؟ در این دنیا، هیچ چیز و کس به خواستنِ ما اهمیت نمی دهد و هیچ برای ما نمی ماند. همه از دست می رود با یک اتفاقِ ساده؛ یک مرگ پیش پا افتاده. در بلا زیستن. این فلسفۀ زندگیِ من است. همه چیز بلا است. حتی لبخندِ او. حتی دستِ او. حتی آغوشِ او. همه این هایی که گمان می بری اوجِ خوشی است. همه اش بلا است. همه اش بلا است. همه اش بلا است.

 

نخواستن. گفتم کاش وقتی پیش بیاید و دیگر تو را هم نخواهم. گریه کرد. سکوت کردیم و تا صبح هیچ نگفتیم. صبح گفتم خیلی چیزها هست که بود و نبودشان برایم فرقی نمی کند ولی نمی دانم تو هم جزءِ آن چیزها هستی یا نه. گفت نمی دانم. و سکوت کردیم و دیگر هنوز حرفی با هم نزده ایم. نخواستن. نخواستن بوسه ارزشش از خود بوسه بیشتر است. نخواستن بالاتر است. بالاترین چیست؟ هنوز به آن جا نرسیده ام.

 

اما زندگی با نخواستن ممکن نیست. هر لحظه می خواهی. از دستِ این خواهش ها گریزی نیست برایم. اگر می خواهی در میانِ جمع زندگی کنی، باید مثلِ جمع بخواهی. یا حداقل چنین بنمایی که می خواهی. یعنی در میان جمع باشی اما دلت جای دیگر باشد. دیروز که حرف می زدیم، دیدم راهی جز این نیست. که باید با او باشم و بخواهمش. اما نگاهم به تاریکی باشد.

 

نخواستن. مرگ. هر چه می گویم از مرگ است. از نخواستن هم که می گویم، از مرگ است. از هراسم از مرگ است یا از ستیزم با مرگ است یا از انکار مرگ است یا از پذیرش مرگ است. هر کدام است، باشد. از هر چه می گویم، از مرگ است.

 

MostWanted زندگی ست! [یادداشتِ شخصی]

از فرازِ مسابقه‌ای خطیر، به حضیضِ زندگانی و تلاش پرتاب می‌شوی. و کنون باید بکوشی تا زنده بمانی و دوباره بازگردی به آن اوج مسابقه. از نابودی و حذف و تصادف و ضعفِ حریفان قند در دلت آب می‌شود و از برنده‌شدن آن‌ها، دندان‌قروچه می‌کنی. چشمِ دیدنِ جلوتربودنِ دیگران را نداری. می‌خواهی همیشه اول باشی و نقشه، تنها راه ممکن را جبراً به تو نشان می‌دهد و اشتباه‌رفتنت را یادآوری می‌کند.

 

البته هر فراشدنی، نیاز دارد به گناهی. که هرچه قانون‌شکنی و گناهت بزرگتر باشد‌، به او نزدیک‌تر می‌شوی؛ به اوی خودت. به او که گمش کرده‌ای. رسیدن به آن اوج، تنها با اول‌شدن و پیروی از جبرِ نقشه ،و زیرپانهادنِ تمامِ قوانین میسر است. دو متضاد ؛و این است تصویرِ واقعی و حقیقیِ زندگی: پارادوکسِ گناه و قانون. پارادوکسِ رنج و شادی، امید و نومیدی ؛و این است زندگی.

 

تلاش برای اول‌شدن در راه‌های اجباری ،و تلاش برای فرار از اجبار، فرار از قانون و قانونمردان. تصادف‌ها تو را نابود نمی‌کند، بلکه فقط اندکی از راه باز می‌دارد تا به خود آیی. بلکه این دیگران‌اند که از این تصادف‌ها نابود می‌شوند و اصلاً دیگران چه اهمیت دارند؟ تویی مرکزِ تمامِ این جهان. تویی معنابخش به مسابقه و شکست و پیروزی. بدونِ تو، شهر را با تمامِ قانون و زندگانش معنایی نیست. تا تو نباشی و تا تو مرزها را فتح نکنی، سرزمین و شهر معنایی نخواهد داشت.

 

و تو می‌کوشی و لذت می‌بری از کوشیدن و اول‌شدن‌ها و نابودکردن‌ها؛ بی آن که بدانی در آخر، تمام خواهی شد و دیگر ماشین و سرعت و قانون و راه برایت معنایی نخواهد داشت .و آن گاه است که در خواهی یافت پایان، حقیرتر است از رفتن. رنج و شادی و امید و نومیدیِ راه و رفتن، چه ارزشمندترین است در برابرِ پایان؛ حتی اگر خوش باشد! حتی اگر در پایان راه آن قدر امتیاز داشته باشی که بتوانی با آن تمام ِشهر را از آن خود کنی. اما دیگر چه فایده؟ آن جا دیگر نه مسابقه‌ای است و نه پیروزی و شکستی.

 

پایان بازی، بزرگترین شکست است و چه بی‌خردانه و کودکانه به دنبالش می‌گردیم و گمان می‌کنیم پیروزیِ مطلق همان است. آن نقطه، دیگر از مخاطره و جسارت خبری نیست؛ از زیرکی و شهامت و از قهقهه و بغض و از هر آن چه معنابخش است، تهی است. آن‌جا مرگ ِمحض است. و چه جذبه‌ی شگرفی دارد!

ببری که از پنجه های خود می ترسید [نثر داستانی]

می‌رفت و جای قدم‌هایش روی شن‌ها با باد؛ بر باد...

پیشِ رویش کران تا کران زردِ چشم‌آزارِ کویر. پشتِ سر، سرخ و تفتیده و کبود، بی‌کران...

گام‌ها، سنگین و از درد لبریز؛ چنان که دلش. که او آخرین بازمانده بود. که او درمانده بود. که او جا مانده بود از آن انقراضِ نسل. که او ساعتِ آویخته بر برجِ دونده را ندیده بود. که وقتی دود برخاسته بود از توده‌ی اجسادِ سوزاندنی، او تازه با قلمی فرسوده از زیرزمینش بیرون خزیده بود و شب را کنارِ اجاقِ اجساد گرم مانده بود .و گریسته بود .و از پنجه‌های خویش ترسیده بود. و هی به پنجه‌ها نگاه کرده و از خود هراسیده بود .و لرزیده بود و پا به فرار نهاده بود ؛و گم‌شده‌ها را یافته بود، وقتی که خودش گم شده بود. گم‌شده‌ها را، قبرکن و ماما را، دست را و شانه را و دل را و آینه را... همه را یافته بود اما دریغا که خودش هم گم شده بود و می‌رفت و جای قدم‌هایش روی شن‌ها با باد؛ بر باد...

 

کفر در دهان روزه [یادداشت شخصی]

سحرها بوی سحری و سفره‌ی رنگ‌رنگ یا کم‌رنگ یا حتی بی‌رنگ...

روزها، دراز و خسته‌کننده و خورشید، تبخیرکننده؛ تبخیرکننده‌ی ‌معنا و مفهوم: و تو می‌مانی و «هیچ»...

غروب‌ها کش‌دار و کبود...

افطارها رنگین یا ساده یا پیچیده و مهمان و نامهمان؛ خدا یا غیر خدا...

همه‌ی این‌ها به‌جا؛ اما اگر در این جامعه‌ی دود، ...، من روزه‌ام را در جوشِ گرما و وسطِ شلوغ‌ترین خیابانِ شهر با یک شیشه آب‌معدنی، لاجرعه می‌شکنم و با خدای مهربانم در جهنمِ خدایانِ ماردوشِ شما خواهم سوخت.

 

 

زندگی این جا کوه‌تر از مرگ است.

صدای اذان می‌آید. برمی‌خیزی تا وضو بگیری و با خدایت خلوت کنی، جماعتی خواب‌گرد از راه می‌رسد و زیرِ گام‌هاشان له می‌شوی.

زبانت و گلو و لبانت خشک است و می‌خواهی عاشقانه با خورشید راز کنی و نیاز بگویی‌، جماعتی خواب‌آلود از دور می‌آید و تو را به جای سراب به باد ناسزا می‌گیرد که «دروغگویی بیش نیستی.»

می‌خواهی قطره‌ای در گوشه‌ای و بُغضی گشوده در کناره‌ای باشی. جماعتی خواب‌آهنگ می‌رسد از راه و به گِل و لایِ کفشش، تو را چرک‌آب می‌کند و می‌رود.

شکوفه‌ها را اگر نماز بُردی و گل‌ها را اگر سجده کردی، حتی اگر در ویرانه‌ای دور باشی، دستت در خونِ جوانانِ وطن می‌شود، بی آن که بخواهی و بدانی... و تو را این آلایش چنان می‌آزارد که دندان در جگرت فرو می‌نشیند و تو حتی نمی‌دانی چیست این مدارِ پیچیده‌ای که سیمِ یک گوشه‌اش بریده شده و تمامِ نیرو و توان دارد از آن بریدگی هرز می‌رود. عینِ رودی که شعبه‌هایش به کویر برسد...

 

باغچه بی انتهای مرگ [نوشته]

  منتشر می‌شود از دوردستِ اتاق

صدای شاملو

«در ساعتِ پنجِ عصر»

و دوباره باد

در گلوی دودکشِ بخاریِ اتاق پیچیده

 

نیم‌جویده تف می‌شوم از دهانِ رعدِ پرخاش‌جوی

و خیس می‌شوم

در هم‌نوازیِ باران و ساعت

                  تیک... تک... تاک... تک... تک...

*

از دمی پیش تا هنوز

با ترجمه‌ی بی‌زبانی که آن دختر از متنِ بی‌معنای شهر کرد

سنگی در سینه حس می‌کنم

                                 نفس‌گیر

هیچ نگفت

اما

چشمش سرخ

صورتش کبود

تنش شکسته، سست

از بارشِ بی‌امانِ کوه

بی‌جان

چنان چون ماهیِ قرمزِ کوچک

در باغچه‌ی بی‌انتهای مرگ

گوشه‌ای کزکرده

تنها

مغروقِ تاریکی

با جملاتی منفجرشده در ذهن

با صدایی بریده‌شده در گلو

با گریه‌ای فروخورده همچون بمبِ دست‌سازی با ترکش‌هایی از فریاد...

به یاد می‌آوَرد و خیره مانده و گنگ و لرزان...

*

دختر، چون چمنزاری نوبهاری پژمرده از گام‌های گردشگرانِ سیگاربه‌لب، نشسته بود پشتِ چرخ خیاطی کهنه و انگشتش را می‌مکید؛ سوزن و زخم و خون...

در زدند. دختر بلند شد. چادر بر سر انداخت و رفت و در را وا کرد. جوانی بود، هوایش سیر شده از دود خشم. کبودچهر و درشت‌هیکل. گفت آن چه گفتنش را آمده بود و نعره‌ای کشید و رفت؛ که «می‌کُشم ـِش. فکر کرده خونه‌ی خاله ست؟ جر ـِش می‌دم...»

آبِ دهانِ دختر در انتهای گلویش گره خورد. در را بست و به آن تکیه داد. پیش رویش حیاطِ کوچک و خانه‌ی پوسیده و پیرمردی کمان‌قامت، آفتابه‌به‌دست و آهن‌پاره‌های آن گوشه و بوی تریاک...

*

- «تو رسوای‌مان کردی...»

و سیلی...

از برادرش

برادری که اگر دختر آن چنان گرم در آغوشِ آن مرداب غرق نشده بود، اکنون نبود.

پرده اگر مُرد، پنجره هنوز زنده است

خانه هنوز پابرجا ست

برادر هنوز لقمه می‌گیرد و پدر هنوز سیگار آتش می‌زند

قطره‌ای خون در قبال یک خانه

تن در قبالِ جان

خود در قبالِ عشق

اما

نهیبِ چشمِ برادر و سیلی و

فواره‌ی خونی که از سینه‌ی عشق...