نیاویزیم [عکس و شعر]

نیاویزیم. نه به بندِ گریز، نه به دامانِ پناه.

بر خود خیمه زنیم، سایبانِ آرامشِ ما، ماییم.

 

سهراب، آوارِ آفتاب، سایبان آرامش ما، ماییم

گل [شعر]

روحِ تو شیرینیِ تابستان‌ها

و خنکیِ آب برای چمن است

 

روحِ من گلی تنها و مردّد

که قدرِ آب و تشنگی می‌شناسد:

گاه از میانِ فوّاره‌ها می‌گذرد

گاه در بیابان‌ها سرگردان است

 

از آمیزشِ من و تو

-روحی بلند و بسیارخواه و بسیاربخشنده

و روحی مردّد و مردود-

گلی زاده خواهد شد

با عمرِ کوتاه

و عطرِ سرشار

 

25 اردیبهشت 1395

نیکوکار [ترجمه]

نیکوکار [شعرِ منثور]

 

اسکار وایلد

محمدحسین توفیق‌زاده

 

شب‌هنگام بود و او تنها.

 

از دور، آخرین دیوارهای شهری مدوّر را دید و به‌سوی آن شهر رفت.

 

نزدیک که شد، از درونِ شهر صدای پایکوبی شنید و آوای خنده‌های شادمانه و بانگِ بلندِ عودهای بسیار. تق‌تق ‌به دروازه کوفت و نگهبانانِ خاطرجمع، در را به رویش گشودند.

 

خانه‌ای مرمرین دید که حلقه‌های گل از ستون‌های مرمرِ درخشانش آویزان بود ،و درون و بیرونِ خانه، مشعل‌های سدر شعله‌ور. واردِ خانه شد.

 

پس از آن که از تالارهای عقیق و زمرد گذشت و به تالارِ طویلِ جشن رسید، مردی را دید لمیده بر تختی کبود، بر سرش تاجی از گلِ سرخ و لبش سرخ از شراب.

 

پشتِ سرِ او رفت و به بازویش زد و گفت:

«چرا این‌گونه زندگی می‌کنی؟»

مردِ جوان چرخید و او را شناخت؛ پاسخ داد: «من زمانی جذامی بودم و تو مرا شفا دادی؛ اکنون برای زندگانی چه شیوه‌ای از این بهتر؟»

 

او از آن خانه درآمد و در کوچه به راه افتاد.

پس از اندک‌زمانی، زنی را دید چهره بزک‌کرده و جامه آراسته ،که خلخال‌هایی از مروارید به پا کرده بود .و مردِ جوانی که طیلسانی دورنگ به دوش انداخته بود، به آهستگیِ یک شکارچی پشتِ سرِ زن می‌آمد. روی زن همچون روی زیبای صنمی بود و چشمانِ مردِ جوان از وجد و سرور می‌درخشید.

او به‌سرعت درپیِ مردِ جوان رفت و دستِ او را گرفت و گفت: «چرا به این زن این‌گونه نگاه می‌کنی؟»

مردِ جوان چرخید و او را شناخت و گفت: «من زمانی کور بودم. تو به من بینش عطا کردی. غیر از این، چگونه بنگرم؟»

سپس او به دنبالِ زن دوید و جامۀ آراسته‌اش را گرفت و گفت: «برای قدم‌زدن مسیرِ دیگری جز مسیرِ گناه نبود؟»

و زن چرخید و او را شناخت؛ خندید و گفت: «تو گناهانِ مرا به من بخشیدی ،و این مسیر، بی‌گمان مسیرِ دلپذیری است.»

 

او شهر را ترک کرد و بیرون آمد.

 

و زمانی که شهر را ترک کرده بیرون آمده بود، بر کنارۀ راه مردِ جوانی دید که نشسته می‌گریست.

 

به‌سویش رفت و زلفینش را نوازش کرد و گفت: «از چه می‌گریی؟»

 

مردِ جوان سر بلند کرد و او را شناخت؛ پس پاسخ داد: «من زمانی مرده بودم؛ تو مرا از آن مرگ برانگیختی. اکنون چه کنم اگر نگریم؟»

From: The poems and fairy tales of Oscar Wilde, The Modern Library, New York

 

هنرمند [ترجمه]

هنرمند [شعرِ منثور]

 

اسکار وایلد

محمدحسین توفیق‌زاده

 

شامگاهی بود. آرزو به روحش درآویخت که تندیسی بسازد از «شادیِ گریزپا». پس به جست‌وجوی برنز در جهان افتاد؛ جز به برنز فکر نمی‌کرد.

اما همه برنزهای سراسرِ دنیا ناپدید شده بود ؛و ذره‌ای برنز هیچ‌کجای جهان پیدا نمی‌شد ،و ذخیره‌ای نبود جز برنزِ مجسمۀ «اندوهِ ابدی».

مجسمه‌ای که خودش، با دستانِ خودش ساخته، بر آرامگاهِ محبوبِ زندگانی‌اش گذاشته بود. مجسمه‌‌ای که از جانِ خود ساخته بود و بر آرامگاهِ آن عزیزترین گذشته‌اش نهاده بود ،و می‌توانست نشانِ عشقِ نامیرا و نمادِ رنجِ بی‌پایانِ مرد باشد .و جز برنزِ این مجسمه، در تمامِ جهان، برنزی نبود.

مجسمۀ خود را برداشت و در کوره‌ای عظیم گذاشت؛ سپردش به آتش.

پس آن‌گاه، از جسمِ مجسمۀ «اندوهِ ابدی»، تندیسِ «شادیِ گریزپا» را بیرون کشید.

 

From: The poems and fairy tales of Oscar Wilde, The Modern Library, New York

Most Wanted زندگی است! [فلسفه بافی]

از فرازِ مسابقه‌ای خطیر، به حضیضِ زندگانی و تلاش پرتاب می‌شوی. و کنون باید بکوشی تا زنده بمانی و دوباره بازگردی به آن اوج مسابقه. از نابودی و حذف و تصادف و ضعفِ حریفان قند در دلت آب می‌شود و از برنده‌شدن آن‌ها، دندان‌قروچه می‌کنی. چشمِ دیدنِ جلوتربودنِ دیگران را نداری. می‌خواهی همیشه اول باشی و نقشه، تنها راه ممکن را جبراً به تو نشان می‌دهد و اشتباه‌رفتنت را یادآوری می‌کند.

 

البته هر فراشدنی، نیاز دارد به گناهی. که هرچه قانون‌شکنی و گناهت بزرگتر باشد‌، به او نزدیک‌تر می‌شوی؛ به اوی خودت. به او که گمش کرده‌ای. رسیدن به آن اوج، تنها با اول‌شدن و پیروی از جبرِ نقشه ،و زیرپانهادنِ تمامِ قوانین میسر است. دو متضاد ؛و این است تصویرِ واقعی و حقیقیِ زندگی: پارادوکسِ گناه و قانون. پارادوکسِ رنج و شادی، امید و نومیدی ؛و این است زندگی.

 

تلاش برای اول‌شدن در راه‌های اجباری ،و تلاش برای فرار از اجبار، فرار از قانون و قانونمردان. تصادف‌ها تو را نابود نمی‌کند، بلکه فقط اندکی از راه باز می‌دارد تا به خود آیی. بلکه این دیگران‌اند که از این تصادف‌ها نابود می‌شوند و اصلاً دیگران چه اهمیت دارند؟ تویی مرکزِ تمامِ این جهان. تویی معنابخش به مسابقه و شکست و پیروزی. بدونِ تو، شهر را با تمامِ قانون و زندگانش معنایی نیست. تا تو نباشی و تا تو مرزها را فتح نکنی، سرزمین و شهر معنایی نخواهد داشت.

 

و تو می‌کوشی و لذت می‌بری از کوشیدن و اول‌شدن‌ها و نابودکردن‌ها؛ بی آن که بدانی در آخر، تمام خواهی شد و دیگر ماشین و سرعت و قانون و راه برایت معنایی نخواهد داشت .و آن گاه است که در خواهی یافت پایان، حقیرتر است از رفتن. رنج و شادی و امید و نومیدیِ راه و رفتن، چه ارزشمندترین است در برابرِ پایان؛ حتی اگر خوش باشد! حتی اگر در پایان راه آن قدر امتیاز داشته باشی که بتوانی با آن تمام ِشهر را از آن خود کنی. اما دیگر چه فایده؟ آن جا دیگر نه مسابقه‌ای است و نه پیروزی و شکستی.

 

پایان بازی، بزرگترین شکست است و چه بی‌خردانه و کودکانه به دنبالش می‌گردیم و گمان می‌کنیم پیروزیِ مطلق همان است. آن نقطه، دیگر از مخاطره و جسارت خبری نیست؛ از زیرکی و شهامت و از قهقهه و بغض و از هر آن چه معنابخش است، تهی است. آن‌جا مرگ ِمحض است. و چه جذبه‌ی شگرفی دارد!

پ.ن: این یادداشت از تابستانِ نود و دو و شاید حتی نود و یک (سالِ المپیاد) برایم باقی مانده. حالا که می‌خوانمش به اندازه‌ای شگفت‌زده می‌شوم که حد ندارد. انگار دارم یکی از بخش‌های شورانگیزِ کتاب‌های کی‌یر که‌گارد یا حتی فاوستِ گوته را می‌خوانم. حرف‌ها، جنسِ حرف‌ها با بقیه حرف‌های آن سال و حتی دو سالِ آتی متفاوت است. تحلیل فوق‌العاده است. مثلِ بقیه حرف‌هایم بچگانه نیست. من بیش از دو سال موست‌وانتد بازی کردم. چیزی حدودِ پنج بار بازی را تمام کردم، حذف کردم و دوباره نصب کردم و همین‌طور سلسله .و بعد این تحلیل را نوشته‌ام. هیچ نمی‌دانم حرف‌هایم را از کجا آورده‌ام. واقعاً از دیدنِ این پست شگفت‌زده شدم. چنین باد!

سهمِ من از نگرانی ها [از کتاب]

اوفوریون

 

گوش کنید! روی دریا تندر می‌غرد،

پژواکِ آن از درّه‌ای به درّه‌ای طنین دارد،

گرد و خاک و امواج؛ در تصادمِ پیشانی به پیشانی،

در میانِ درد و تلاشِ انبوه،

سپاهی در سپاهِ دیگر می‌گدازد.

خودِ مرگ

والاترین وظیفه است.

مگر این بدیهی نیست؟

 

هلن، فاوست و همسرایان

 

چه ترسناک، چه وحشت‌زا!

ها؟ مرگ وظیفه‌ای برای تو؟

 

اوفوریون

 

مگر من باید از دور تماشاگر باشم؟

نه! نگرانی‌ها و خطرها، من باید در آن سهیم باشم.

 

فاوست، گوته، به‌آذین، ص 358

پ.ن: اوفوریون در نمایشنامۀ فاوست، تجسمِ شعر است.

ارزشِ دل سپردن [از کتاب]

اوفوریون

 

به کوه‌ها و خلنگزارها سوگند،

به درّه‌ها و جاده‌ها!

پیروزی‌های آسان را

من از سر وا می‌کنم.

تنها آنچه به زور باید گرفت

به دل‌سپردن می‌ارزد.

 

فاوست، گوته، به‌آذین، ص 324

پ.ن: اوفوریون در نمایشنامۀ فاوست، تجسمِ شعر است.

برصیصِ راهب [متون دینی عرفانی]

کمثل الشیطان راست همچون دیو. اذ قال للانسان اکفُر آنگه که آدمی را گفت: کافر شو! فلمّا کفر قال انّی بریءٌ منک چون کافر شد، گفت: من از تو بیزارم! انّی اخافُ الله ربُ العالمین. (16 حشر) من می‌ترسم از خداوند جهانیان.

جماعتی مفسّران گفتند: انسان درین آیه برصیصای عابد است، راهبی بود در بنی‌اسرائیل در روزگار فترت صومعه‌ای ساخته بود، هفتاد سال در آن صومعه مجاور گشته و خدای را عزّ و جلّ پرستیده و ابلیس در کار وی فرومانده و از اضلال وی بازمانده و از سر آن درماندگی روزی مَرَدۀ شیاطین را جمع کرد و گفت: من یکفینی امر هذا الرجل؟ آن کیست از شما که کار این مرد را کفایت کند؟ یکی از آن مردۀ شیاطین گفت: من این کار کفایت کنم و مراد تو از وی حاصل کنم.

به در صومعۀ وی رفت بر زیّ و آسای راهبان و متعبّدان. گفت: من مردی راهبم عزلت و خلوت می‌طلبم، تو را چه زیان اگر من به صحبتِ تو بیاسایم و درین خلوت خدای را عزّ و جلّ عبادت کنم؟ - برصیصا به صحبت وی تن درنداد و گفت: انی لفی شغل عنک، مرا در عبادتِ الله چندان شغل است که پروای صحبت تو نیست. و عادت برصیصا آن بود که چون در نماز شدی ده روز از نماز بیرون نیامدی و روزه‌دار بود و هر به‌ده‌روز افطار کردی. شیطان برابرِ صومعۀ وی در نماز ایستاد و جهد و عبادت خود بر جهد و عبادت برصیصا بیفزود چنانک به چهل روز از نماز بیرون آمدی و هر به‌چهل‌روز افطار کردی؛

آخر برصیصا او را به خود راه داد، چون آن عبادت و جهد فراوان وی دید؛ و خود را در جنب وی قاصر دید. آنگه شیطان بعد از یکسال گفت: مرا رفیقی دیگر است و ظنّ من چنان بود که تعبّد و اجتهاد تو از آن وی زیادت‌ست؛ اکنون که تو را دیدم نه‌چنان‌ست که می‌پنداشتم و با نزدیک وی می‌روم! برصیصا مفارقت وی کراهیت داشت و به صحبت وی رغبت تمام می‌نمود.

شیطان گفت: مرا ناچار است به رفتن، اما تو را دعائی آموزم که هر بیمار و مبتلی و دیوانه که بر وی خوانی، الله تعالی او را شفا دهد و تو را این به باشد از هر عبادت که کنی؛ که خلقِ خدای را از تو نفع باشد و راحت. برصیصا گفت: این نه کار من است که آنگه از وقت و ورد خود بازمانم و سیرت و سریرت من در سر شغل مردم شود. شیطان تا آنگه می‌کوشید که آن دعا وی را درآموخت و او را بر سر آن شغل داشت.

شیطان از وی بازگشت و با ابلیس گفت: قدوالله اهلکتُ الرجلَ. پس برفت و مردی را تخنیق کرد، چنانکه دیو با مردم کند. آنگه به صورت طبیبی برآمد بر در آن خانه گفت: انّ بصاحبکم جنوناً افاعاجله؟ این مرد شما دیو او را رنجه دارد، اگر خواهید او را معالجه کنم؟ چون او را دید گفت: انی لااقوی علی جنّیه. من با دیو او برنیایم، لکن شما را ارشاد کنم به کسی که او را دعا کند و شفا یابد و او برصیصای راهب است که در صومعه نشیند. او را بر وی بردند و دعا کرد و آن دیو از وی باز شد.

پس شیطان برفت و زنی را از دختران ملوک بنی‌اسرائیل رنجه کرد تا به‌سان دیوانگان گشت. آن زن جمالی به‌کمال داشت و او را سه برادر بود. شیطان به صورت طبیب پیش ایشان رفت و آن دختر را به وی نمودند، گفت انّ الّذی عرض لها ماردٍ لایطاق ولکن سَاُرشدکم الی من یدع الله لها. گفت: دیوی است سِتَنبه او را رنجه داشته و من با وی برنیایم، بر آن راهب شوید که کار از وی است، تا دعا کند و شفا یابد. ایشان گفتند: ترسیم که راهب این نکند و فرمان ما نبرد. گفت: صومعه‌ای سازید در جنب صومعۀ وی و زن را بخوابانید و با وی گوئید که این امانت است به نزدیک تو نهادیم و ما رفتیم، از بهر خدا و امید ثواب را نظر از وی بازمگیر و دعا کن تا شفا یابد.

ایشان همجنان کردند و راهب از صومعۀ خود به زیر آمد و او را دید زنی به‌غابتِ جمال. از جمال وی در فتنه افتاد. شیطان آن ساعت او را وسوسه کرد که: واقِعهَا ثمّ تُب! کامِ خود از وی برباید داشت آنگه توبه باید کرد که درِ توبه گشاده و رحمت خدا فراوان! راهب به فرمان شیطان کام خود از وی برداشت و زن بار گرفت. راهب پشیمان گشت و از فضیحت ترسید. همان شیطان در دل وی افکند که این زن را بباید کشت و پنهان باید کرد، چون برادران آیند گویم: دیو او را ببرد و ایشان مرا به‌راست دارند و از فضیحت ایمن گردم. آنگه از زنا و از قتل توبه کنم. برصیصا آن نمودۀ شیطان به‌جای آورد و او را کشت و دفن کرد. چون برادران آمدند و خواهر را ندیدند، گفت: جاء شیطانها فذهب بها و لم اقو علیه: شیطان او را ببرد و من با وی برنیامدم! ایشان او را به‌راست داشتند و بازگشتند.

شیطان آن برادران را به خواب بنمود که راهب خواهر شما را کشت و در فلان جایگه دفن کرد. سه شب پیاپی ایشان را چنین به خواب می‌نمود، تا ایشان رفتند و خواهر را کشته از خاک برداشتند. برادران او را از صومعه به زیر آوردند و صومعه خراب کردند و او را پیش پادشاه وقت بردند، تا به فعل و گناه خود مقرّ آمد. و پادشاه بفرمود تا او را بردار کردند.

آن ساعت شیطان برابر وی آمد و گفت: این همه ساخته و آراستۀ من است، اگر آنچه فرمایم به‌جای آری تو را نجات دهم و خلاص پدید کنم. گفت: هرچه فرمایی تو را فرمان برم! گفت: مرا سجودی کن. آن بدبخت او را سجود کرد و کافر گشت و او را در کفر بردار کردند و شیطان آنگه گفت: «انّی بریءٌ منک انّی اخافُ الله ربَّ العالمین.»

 

کشف‌الاسرار، رشیدالدین میبدی، به‌سعی علی‌اصغر حکمت، امیرکبیر، ج 8، 1389، ج 10، ص 52، 53، 54

آغازِ سرنوشتِ برصیصا

 

فرشتگان از عبادت این مرد (برصیصا) تعجب میکردند. خداوند به فرشتگان فرمود: به چه تعجب می‌کنید، من آنچه را که شما نمی‌دانید، به آن آگاه هستم ،و می‌دانم که یقیناً این شخص عاقبت، کافر شده و همیشه در دوزخ خواهد بود.

این را ابلیس علیه‌اللعنة شنید و خوشحال شد و به‌صورت مردی کهنسال و پیر در آمد و به عبادتگاه برصیصا رفت و برصیصا را صدا زد. برصیصا گفت: تو کیستی و چکار داری؟ ابلیس گفت: من یک عابد هستم و تو هم خداوند را عبادت می‌کنی. من آمدم تا برای تو یک دوست و یک همراه و همدم شوم. برصیصا گفت: کسی که خداوند را عبادت می‌کند خداوند بهترین همراه و دوست برای وی است.

ابلیس در کنار برصیصا سه روز بدون این‌ که چیزی بخورد و بنوشد و یا این که بخوابد خداوند را عبادت کرد. برصیصا تعجب کرد و گفت: من می‌خوابم و می‌خورم و می‌نوشم تو چگونه طاقت می‌آوری بدون خوردن و آشامیدن و خوابیدن خداوند را عبادت کنی؟ من دویست و بیست سال خداوند را عبادت کردم اما نتوانستم خوردن و آشامیدن را ترک کنم. ابلیس گفت: من گناهی مرتکب شدم، هنگامی که ارتکاب آن گناه به ذهنم خطور می‌کند، خوردن و آشامیدن و یا خوابیدن برایم بی‌معنی می‌شود.

برصیصای بدبخت که فریب ظاهر مظلومانه‌ی ابلیس را خورده بود گفت: به من حیله‌ای بیاموز تا من نیز عابدی همانند تو شوم. ابلیس گفت: به خداوند عاصی شو و خود را به گناهی آلوده کن، سپس از آن توبه کن زیرا خداوند توّاب و رحیم است و توبه‌ات را قبول می‌کند. اگر این کار را انجام دهی حلاوت و لذت عبادت را می‌یابی. برصیصا گفت: من چه باید بکنم؟

 

منبع: نصایح الرجال للخطیب الواعظ

برگرفته از سایت: www.erfanabad.org

اثر محمود فرشجیان

پ.ن: این تصویر، قرینۀ طراحیِ اصلیِ استاد فرشچیان است.

الطافِ شب نوشتن [یادداشتِ شخصی]

 

برای من تفاوتی نمی‌کند که چه موقع می‌نویسم. تقریباً در همه ساعاتِ شبانه‌روز نوشته‌ام. اما همیشه شب‌ها نوشته‌ام.

 

منظورم شبِ زمانی نیست. شب واژه‌ای ست که برای حالتی جسمی‌روحی به کار گرفته‌ام: خستگی و سنگینیِ مساعدِ بدن، کم‌خوابی، سکوت و سکونِ پیرامون، شفافیت و تیزیِ ذهن، کم‌بودِ نورِ طبیعی، حضورِ تمامِ ابعادِ اسطوره‌ایِ تاریکی در ذهن، ... .

 

نوشتن هم مانندِ خواندن برایم تجربۀ خلسه است. دم‌زدن در جهانِ موازی. خیالی نه. بلکه با آدم‌های واقعی، اتفاقات واقعی. مخصوصاً اگر چیزِ مساعدی ‌می‌نویسم یا متنِ بزرگواری می‌خوانم. حتی در مرتبۀ فروتر، یعنی در خواندنِ کتاب‌های خسیس‌تر و نوشتنِ متن‌های ناسازگارتر هم این خلسه اتفاق می‌افتد. انگار شب می‌شود، چراغ را خاموش می‌کنم و می‌روم روی تخت دراز می‌کشم و شروع می‌کنم به بیدارخوابی؛ یعنی خیره به هیچِ تاریک، یا سقفِ ناپدید.

 

این حس را اولین بار وقتی آئورا ی فوئنتس-کوثری را می‌خواندم کردم. در اتوبوس بودم. شب بود یا غروب که سوار شدم، نمی‌دانم؛ اما یادم هست وقتی پیاده شدم دیگر شبِ شب بود. سوار که شدم، نشستم روی صندلی. کتاب را تازه خریده بودم؛ طبقِ عادت بازش کردم. ناگهان شروعش کردم. اتوبوس مثلِ همیشه خیلی شلوغ بود اما من دیگر چیزی حس نمی‌کردم. حتی کمبودِ نورِ اتوبوس را هم نمی‌فهمیدم. فقط داشتم می‌خواندم. همه‌چیز خلاصه شده بود در صفحاتِ کتاب؛ یا شاید کتاب به اندازۀ همۀ جهانِ من بسط پیدا کرده بود.

 

خلسه‌ای بود که این روزهای دوباره‌خوانی و بسیارخوانی ،و البته بازنویسی و بسیارنویسی، بسیار تجربه می‌کنم. مثلِ همین امروز عصر. باغِ ارم. وقتی نشسته بودم و من هستم! را تمام می‌کردم، شب بود. گزمه‌ها مست بر درها می‌کوفتند و ساعت‌های گوتیک، دوازده بار می‌نواختند.

 

من می‌نوشتم و می‌نوشتم و نوشتم تا تمام شد. بعد خورشید از مغرب طلوع کرد.

 

ادبیات جادو نیست. فقط به ما لطفِ بسیار دارد!

 

19 اردیبهشت 1395

الطافِ بی‌خوابی [یادداشتِ شخصی]

 

تا به حال این‌قدر بی‌خوابی به خودم نداده بودم. چهار روز، فقط هشت ساعت خوابیدم. (البته امروز به تلافی بسیار خوابیدم!) اواخرِ روزِ چهارم که دیروز باشد، حسِ مستی به سراغم آمد. یعنی همان بی‌حسی. سنگین‌شدنِ تن و سبک‌شدنِ ذهن. کش‌آمدنِ زمان. درهم‌شدنِ تصاویر و اشیا. بیدارخوابی.

راه می‌رفتم و زمان را نمی‌شناختم. دقیقاً رؤیا! نه روز است، نه شب، نه اصلاً زمان اهمیت و معنا دارد.

کتاب می‌خواندم. کلمات در هم می‌شدند. جمله‌ها معنایشان را از دست می‌دادند. کلمه‌ها پراکنده می‌شدند. ذوب می‌شدند و عینِ جوهرِ غلیظی راه می‌افتادند روی کاغذ. شخصیت‌های نمایشنامۀ فاوست اَشکالِ غریبی پیدا می‌کردند.

آدم‌های واقعی که می‌دیدم، مخصوصاً وقتی ده دوازده نفری نشسته بودیم توی محوطۀ مرکز اسناد، چهره‌ها، رفتارها، حرف‌ها، همه به چشمم رؤیا می‌آمد. تلخیِ برگی که خوردم تا تهِ وجودم را نیش می‌زد.

مرگ در اثرِ کم‌خوابی. مرگی ست که دیر اتفاق می‌افتد. یعنی بعد از سی چهل سال کم‌خوابی مرگ به سراغت می‌آید. اما به نظرِ من اگر آدمی در بیست سالگی از زندگی‌اش راضی باشد (آن‌طور که من هستم) سی چهل سالِ آینده را می‌تواند با خیالِ راحت کم بخوابد و بعد هم در آسایش بمیرد. در عوض، بی‌خوابی مدام به او لطف می‌کند و جهان را برایش زیباتر جلوه می‌دهد.

آدم‌های بیدار، زیبایی‌ها را می‌بینند، آدم‌های بیدارخواب زیباتری‌ها را.

16 اردیبهشت 95؛ بعد از 14 ساعت خواب

 

insomnia by

Francine Brady

کاربردِ معکوسِ تمامِ ابزارهای فراموشی [یادداشتِ شخصی]

 

وقتی می‌خواهی حاضرترین چیزِ تمامِ لحظاتِ ذهنت را فراموش کنی، چه می‌کنی؟

این سؤالی است که امروز از هیچ‌کس نپرسیدم.

 

کم‌خوابی. رابطۀ کم‌خوابی با فراموشی چیست؟ خواب را اگر رهاییِ ذهن در نظر بگیریم (حوزۀ قدرتِ ضمیرِ ناخودآگاه)، نخوابیدن، اسارتِ ذهن (حوزۀ قدرتِ خودآگاهی) است. پس نخوابیدن یا حداقل کم‌خوابیدن، جلوِ آزادشدنِ ذهن را می‌گیرد ،و نمی‌گذارد هر تصویری که دلش خواست نشانت بدهد و تو را آزرده کند.

 

کار. مخصوصاً کاری در حوزۀ هنر. نوشتن. اصلاً خودِ خلق. کاری که به خلق بینجامد. چیزی خلق شود. یا کشف شود. چه کمکی می‌کند در فراموشی؟ دلت را مشغول می‌کند. همین کافی ست.

 

خواندن. کتاب. نمایشنامه. رمان. هرچیزی که با ذوقت هماهنگ است. بخوان. غرق می‌شوی. بدونِ این که نیازی به نجات داشته باشی. چون داری نجات پیدا می‌کنی.

 

...

 

با همۀ این ابزارها و ابزارهای دیگرِ فراموشی هم اگر تلاش کنم تا عمیق‌ترین جای خالیِ ذهنم را دور بزنم، بازی می‌خورم. خودم را دور می‌زنم و آن طرفِ خودم، جای خالیِ تو منتظرِ نگاه‌های خیره و مجموعِ چیزهای تلخ است.

14 اردیبهشت 1395

خواهی بود؟ [شعر]

با هلالِ پنهان‌شده در حرفِ ط

هم آب هست

هم تشنگی

هم این که گفته‌ای

روزه باش و بمان

 

بی شکایت و گلایه

خاموش و پذیرفته

مانده‌ام

اما نمی‌دانم

تو -وقتِ افطار-

خواهی بود؟

خواهی ماند؟

 

نه امیدوار به گشایش

نه هراسان از این ادامه

تنها گرسنه‌ام

و بیش از اندازه تشنه

 

13 اردیبهشت 1395

اینک! زمانِ مستی! [ترجمۀ شعر]

باید که مدام مست باشی

این است همه آن چیزی که هست

این است تنها راه

 

باید که پیوسته مست باشی

تا حس نکنی

بارِ ناگوارِ زمان را

که کمرت می شکند

 

مستِ چه؟

شراب

یا شعر

یا تقوا

هرچه خواهی

اما مست باش

 

و اگر گاهی

بر پله‌های کاخی

یا بر علف‌های شادابِ آب‌راهی

یا در خلوتگاهِ ماتم‌زدۀ اتاقت

بیدار شوی

و نشئه کاهش یافته یا پریده باشد،

بپرس از باد

از موج

از ستاره

از پرنده

از ساعت

از هرآنچه در پرواز است

از هرآنچه می‌نالد

از هرآنچه در گردش است

از هرآنچه می‌سراید

از هرآنچه سخن می‌گوید...

بپرس: «اکنون چه زمانی‌ست؟»

و باد و موج و ستاره و پرنده و ساعت

همه پاسخت خواهند داد:

«اینک! زمانِ مستی!

پس تا بردگانِ شهیدِ زمان نباشید

مست باشید و مدام مست باشید!

با شراب

یا شعر

یا تقوا

با هرچه خواهید.»

 

شارل بودلر، ترجمه از انگلیسی

13 اردیبهشت 1395

تداومِ حافظه [یادداشت شخصی-نقاشی]

طولِ واقعیِ زمان

 

چرا فریب می‌خورم؟ چرا ذهنم می‌تواند فریبم بدهد؟ چقدر برایش آسان است که پنج روز را پنجاه روز جلوه بدهد تا خیالم آسوده شود. اما مگر می‌شود از درکِ طولِ واقعیِ زمان فرار کرد؟ هر چقدر هم که ذهن قوی باشد، واقعیت با تمامِ صراحتش آن را ساکت می‌کند. ناگهان یک ورق‌زدنِ تقویم، یک نگاه‌کردن به پیام‌های گذشته، یک توجه به این که تازه اولِ هفته است ،و اصلاً همین که تازه اولین هفته است... صراحتِ واقعیت. قاطع. بی‌رحم. کات.

 

12 اردیبهشت 1395

(1931) The Persistence of Memory; Salvador Dali

سوزاندن [از دیگران]

شادی یا درد، کدام‌یک بهترمان خواهد سوزاند؟

(فاوستِ گوته، ترجمۀ به‌آذین، نیلوفر، ص 136)

by Harry clarke

رشته‌ها و حلقه‌های ایمان [یادداشتِ شخصی]

یادم است گفتی: «آدمی نمی‌تواند در همه جوانب خوب باشد. یک جنبه یا چند جنبه را بگیرد و آن‌ها را پرورش بدهد، بهتر است از این که مصداقِ همه‌کاره هیچ‌کاره باشد.»

راست گفتی. همان موقع هم به‌ات گفتم که راست می‌گویی. خب، حالا حداقل می‌دانم که در کدام جنبه‌ها نمی‌توانم خوب باشم.

ضمنِ این که

«گفتم میانِ گمراهی و کفر مقامی است؟

در پاسخ فرمود: وه! چه بسیار است رشته‌ها و حلقه‌های ایمان.» (کافی، ص139)

 

11 اردیبهشت 1395

کتاب‌فروشی رفتن [یادداشتِ شخصی]

کتاب‌فروشی. با شوق بروم تو یا با اندوه، طبعم آن‌جا قرار می‌یابد. آرامشِ محضی در رنگ‌ها و بوی چسبِ تازه و بوی نا و کاغذهای مانده حس می‌کنم. آرامشی که نظیرش در لمسِ عشق هست. آرامشی از جنسِ خودم.

 

«چیزِ خاصی می‌خوای؟» نه. چیزِ خاصی نمی‌خواهم. آمده‌ام بگردم. نه که دنبالِ هیچ آمده باشم. نه؛ اما دنبالِ چیزی آمده‌ام که فقط کتاب نیست. چیزی ویژه است که فقط وقتی پدید می‌آید که من و کتاب با هم باشیم. من و یک قفسه، یک ردیف، یک میز پُر از کتاب. این چیزِ ویژه، همیشه آرامش است اما جنسش هر بار فرق می‌کند.

 

پناهگاه؟ شاید. شاید جلدها، طرحِ جلدها، قیمت‌ها، لوگوی هر کدام از ناشرها، اسمِ نویسنده‌ها و مترجم‌ها، همه چیزِ یک کتاب‌فروشی پناهگاهِ من باشند. همان‌طور که مثلاً انسانِ اولی از چشمِ درنده‌ها در غار پناه می‌گرفت. یا همان‌طور که مثلاً انسانِ تازه‌فرهیخته، اسطوره را برای خود می‌ساخت و در آن‌ها از ترس‌هایش پناه می‌جُست.

 

درمانگاه؟ حتماً! کتاب‌فروشی درمانگاهِ طبعِ رنجورِ من است. طبعی که چقدر زود از دیگران می‌رنجد. طبعی که چقدر زود با دیگران مهربان می‌شود.

 

فراموشی. گم‌شدن در نام‌ها و رنگ‌ها و بوها. ساعت‌ها فراموش‌کردنِ آن‌چه بیرون از کتاب‌فروشی در جریان است. فارغ‌شدن از آن‌چه درونِ خودم در جریان است. فارغ‌شدن از حتی –براساسِ تجربه‌های خودم- دردهای جسمی. فراموشی و فراغت، هر دو با فرا آغاز می‌شوند. فراتر بروم.

 

9 اردیبهشت 1395

با حافظ [نقیضه]

ای خواجه! درد هست

ولیکن طبیب نیست

Frank Auerbach

دربارۀ ترس و لرز [یادداشتِ شخصی]

شاید باید چیزی بنویسم دربارۀ کتابِ ترس و لرز. امروز 3 اردیبهشت 95 برای سومین بار این کتاب را خواندم. تحلیل‌ها، ضجه‌ها، فریادها، زجرها، رنجوری‌ها. همه آشنایند. همه پُر از پذیرایی و سرکشی و آسایش اند. سرشار از خستگی و سرخوشی.

 

باید آن‌چه از این کتاب برایم می‌ماند بدانم.

 

* دستِ‌کم‌نگرفتنِ هیچ‌کس و مخصوصاً سهل‌انگاری‌نکردن. چیزهای بزرگ را به حدِ خود پایین‌نکشیدن و حقیرنکردن. در کلام نیاوردن و اسیرنکردنِ عواطفِ بلندِ شخصی و الهی.

 

          * پارادوکسِ حیات. نگریختن از پارادوکس. پذیرشِ محال و لطفِ محال.

 

* زیباییِ امرِ اخلاقی و آرامشِ آغوشِ هرچیزِ کلّی. تسلّای سخن. تسلّای اشک و همدردی. اما تنهایی. مسئولیتِ هولناکِ تنهایی. وظیفۀ سکوت و ناتوانیِ سخن و زبان.

 

* ترک. ترکِ تعلق. بی‌بازگشتیِ ترک. تهی‌شدنِ من از نیرو، بعد از ترک. ناتوانی در بازگشتن به پای خود. وسوسۀ اخلاق. وسوسۀ توبه از گناه. وسوسۀ توبه از غیرِگناه. بازگشتِ سرافکنده.

 

[این یادداشت ناتمام رها شده. معنایش این نیست که به همین جا محدود می‌شود ثمرِ این کتاب برایم. بلکه این است که از این پس هرچه می‌نویسم، ثمرۀ این کتاب است.]

Ferenczy Ábrahám áldozata 1901

دوگانگی و تضاد و تعارض در اخلاقِ مردمان [فلسفه بافی]

 

یک لحظه اعتقادِ متعصّبانه و دمی بعد، لامذهبی و بی‌قیدی و اباحی‌گری.

 

چنین آدمی با چنین سلوک و اخلاقی، چطور و براساسِ چه قواعدی تصمیم می‌گیرد؟

 

آیا خودِ من هم این گونه‌ام؟ دوگانه و پارادوکسیکال؟

 

یک‌پارچگی. چه‌کسی یک‌پارچه است؟ چه‌کسی همیشه و در همه حال بر یک گونه است؟ بریک‌گونه‌بودن و یک‌پارچگی فضیلت است یا در هر زمان، به اقتضا بودن؟

 

در دومی نیرنگ و ریا می‌بینم، در اولی، غرابت و بیگانگی.

 

نه. یک‌پارچگی، بریک‌گونه‌بودنِ مدام نیست. می‌شود یک‌پارچه بود و یگانه بود ولی مدام و همیشه بریک‌گونه نبود. یک طیفِ پراکنده هم به یک‌پارچگیِ خودش است.

 

می‌شود در زندگی یک طیف بود. دو سرِ طیف می‌تواند اعتقاد و بی‌اعتقادی باشد. هر دو چیزِ متضادِ هم.

 

زندگی پارادوکسیکال است و گریزی از آن نیست. پس تعارض در اخلاق نه فضیلت است نه عیب. بلکه یک ویژگی است فقط. تضاد نیست. چون تضاد فقط در نگرشِ جدابینی قابلِ بیان است. در نگرشی که همه‌چیز از همه‌چیز جدا ست و می‌گوید: این لحظه از لحظۀ پیشین جدا ست. این سال از سالِ دیگر جدا ست. با این نگرش است که می‌شود لحظه را با لحظاتِ دیگر قیاس کرد و تضاد را نشان داد. اما در واقعیت، این لحظه از لحظۀ پیشین جدا نیست؛ چون ادارک‌کنندۀ هر دو یکی ست و این یک ادارک‌کننده، تداومِ خود را نمی‌تواند بدونِ درنظرگرفتنِ لحظاتِ پیشین و آتی نشان دهد.

 

حال موجودی که خودش مداوم است، چطور می‌تواند یک لحظه‌اش را از لحظۀ پیشینش جدا کند؟ ممکن نیست از نظرم. (شاید استدلالم واضح نباشد. مشکل از بیانِ ناقص است.)

 

پس دوگانگی و تضاد در اخلاقِ آدمیان نیست. فقط تعارض و پارادکس است. این بد است در عینِ خوب‌بودنش. در این نگاه، چنان که قبلاً اندیشیده‌ام، قضاوتِ اخلاقی یا ارزش‌گذاری جایگاهی ندارد.

 

چه خوب است اگر همیشه به همه سوژه‌ها به همین دید بنگریم. به دیدِ طیف‌نگر که چیزی را از کلیت به‌طورِ جدا مطرح و بررسی نمی‌کند.

1 اردیبهشت 1395